Zaden: grote bedrijven vs kleine boeren en activisten
Zaden zijn big business
Een kilo tomatenzaad is meer waard dan een kilo goud: zaden zijn big business. Die hoge prijs geldt vooral voor de technologisch veredelde zaden: zaden voor planten die resistent zijn tegen alle belangrijke ziektes en plagen, die tegen gewasbeschermingsmiddelen kunnen die waarschijnlijk gebruikt gaan worden op die planten, en die een hele voorspelbare opbrengst geven.
Mensen veredelen zaden al duizenden jaren. Door bijvoorbeeld alleen van de vroegst bloeiende planten zaden te oogsten en door alleen die zaden het volgende jaar uit te zaaien, hadden mensen al invloed op de genetische eigenschappen van planten.
Maar sinds de industrialisering van de landbouw, vanaf de Tweede Wereld Oorlog zo ongeveer, is het veredelen steeds meer big business geworden. En het is nu zo ver dat grote bedrijven hun best aan het doen zijn om patent te krijgen op natuurlijke planteigenschappen. Gelukkig stak de Europese Unie daar in 2020 een stokje voor.
Zaden zijn van iedereen
Voorafgaand aan die uitspraak sloegen activisten de handen ineen ter bescherming van ieders toegang tot plantmateriaal, dat altijd en eeuwig van ons allemaal zou moeten zijn. Zaden zijn namelijk van iedereen. Dat lijkt logisch, maar dat was/is het dus niet. Het initiatief Reclaim the Seeds kwam daar bijvoorbeeld uit voort.
Zadenbedrijf is vaak ook chemiebedrijf
Goed om te weten: sommige grote zadenbedrijven zijn dezelfde als de grote chemiebedrijven. Zij verkopen niet alleen de zaden, maar ook de bestrijdingsmiddelen. Dat lijkt bizar, maar is juist heel logisch: de zaden en gewasbeschermingsmiddelen worden met elkaar ontwikkeld. Want de giffen die het bedrijf verkoopt moeten onkruid en plagen doden, maar de plant juist niet kunnen schaden.
Koppelverkoop
Daardoor kunnen zulke bedrijven (ook Bayer, dat in 2018 Monsanto overnam en zaden en Roundup levert) aan koppelverkoop doen: koop je zaad van Syngenta, dan krijg je de beste oogst als je die zaden combineert met gif van Syngenta.
F1 vs Zaadvast of Zaadecht
Oké, even terug naar biologieles. Om te begrijpen waarom zaadechte zaden belangrijk zijn voor onze biodiversiteit en voor onafhankelijkheid van boeren van grote bedrijven, moet je het verschil snappen tussen F1 en Zaadvast. Daar gaan we!
Zaadvast
Een zaadvast ras is zaad zoals het al sinds millennia veredeld wordt door mensen: het zijn rassen die zijn ontstaan door de klassieke manier van veredeling, door te selecteren en te kruisen.
Als je zulk zaad plant, en daar weer zaden van oogst, dan zullen die geoogste zaden weer uitgroeien tot planten met min of meer dezelfde eigenschappen. Niet precies hetzelfde, maar wel zo ongeveer. Vandaar de naam.
F1 zaden
F1 is de naam voor hybride rassen, en bestaat pas sinds de jaren vijftig. Deze rassen zijn niet via gewone veredeling ontstaan maar via vernuftige technieken in het lab, door inteelt en kruising.
Voordeel van F1 zaad: je weet precies wat voor plant eruit komt en al die andere planten uit F1 zaad worden precies hetzelfde. Zij zijn namelijk genetisch identiek.
Nadeel aan F1 zaad: de zaden die je van F1 oogst zullen uitgroeien tot allerlei totaal verschillende planten. Daar heeft een boer dus niks aan. F1 zaad is nu het standaard zaad op bijna alle boerenbedrijven wereldwijd. In tegenstelling tot vroeger, toen boeren vaak hun eigen zaad oogsten of met elkaar ruilden of aan elkaar verkochten, moeten boeren nu elk jaar opnieuw zaad kopen.
Nog een nadeel aan F1: velden en velden staan niet alleen vol met dezelfde gewassen, maar vol met genetisch identieke planten. Terwijl we weten dat juist soortendiversiteit plagen en ziekten onder de duim kan houden.
Waarom is Zaadvast belangrijk?
Behoud van biodiversiteit
Ten eerste is zaadvast van belang voor het behoud van onze biodiversiteit. Net als dieren sterven planten uit, en wat eenmaal is verdwenen krijgen we niet snel terug, al is er natuurlijk een zadenbank in onder de grond op Spitsbergen (en willen wetenschappers er een op de maan). En ook het Nederlandse Levend Archief is bezig om wilde plantsoorten te behouden voor de toekomst.
Als het gaat om groentezaden is de schatting is dat minder dan 5% dan de verkochte zaden in de wereld nu zaadvaste zaden zijn, de rest is F1 zaad van de grote bedrijven. Als dat zo doorgaat, gaat onze soortenrijkdom enorm achteruit. En wordt eten in de toekomst bovendien maar wat saai.
Voor de overstap naar meer biologische landbouw
Ten tweede zijn zaadvaste rassen van belang omdat we in de toekomst toch echt meer aan biologische landbouw zullen moeten gaan doen. Hoewel de agro-industrie dat nog niet wil toegeven verschraalt onze bodem door landbouw met pesticiden en kunstmest, het duurt niet lang meer en er wil niks meer groeien.
Bovendien gaan overheden uiteindelijk stokjes steken voor het gebruik van zoveel gif. Wanneer we dan (weer) op grote schaal biologisch willen gaan telen, moeten er wel veel zaadvaste rassen zijn om uit te kiezen. Want hoe groter de genenpool, hoe beter grote groepen planten zich op het veld kunnen weren tegen plagen en ziektes.
Gelukkig zijn er allerlei liefhebbers en activisten op kleine schaal keihard hun best aan het doen om zoveel mogelijk soorten voor ons allen te bewaren. Door elk jaar te telen. En door elk jaar meer mensen te enthousiasmeren om ook bijzondere soorten te telen!
De Zaderij zet zich in voor zaadvaste rassen
In Nederland zet coöperatie De Zaderij zich in voor zaadvaste (groente)rassen. Kleine telers oogsten biologische zaden en doen hun best om soorten in stand te houden.
De Zaderij stelde een starterspakket samen: hiermee oogst je niet alleen heerlijke groentes uit eigen tuin, je oogst er ook nog eens gemakkelijk je eigen zaad van, zodat je volgend jaar gewoon weer aan de slag kan (en je vrienden en/of buren ook!).
