Veen is de perfecte substantie voor potgrond, 'een prachtig mooi middel om in te kweken'. Maar voor veen worden bijzondere natuurgebieden vernietigd. Dus we moeten af van dat veengebruik. Makkelijk is dat niet, want geschikte alternatieven zijn er nog niet in grote massa's.
Waarom werd en wordt er veen gebruikt in potgrond?
Luchtig en stabiel
Potgrond wordt niet alleen gebruikt door mensen thuis, de grootste hoeveelheden worden in Nederland gebruikt door kwekers die er hun planten in grootbrengen. En zoals kweker Marten Lageschaar van Lageschaar Vaste Planten het zegt 'veen is een prachtig mooi middel om in te kweken'.
- Het houdt de grond luchtig zodat wortels niet gaan rotten als het heel nat wordt.
- Het houdt vocht vast in droge tijden.
- En het houdt de PH-waarde stabiel.
Tot niet lang geleden was soms wel 100% van de mix waar kwekers in kweken veen. Soms met wat (rivier)zand erin of iets anders, maar veen was altijd het overgrote deel van de mix.
Verandering nodig
Maar verandering is onderweg. Voor veen (ook wel turf genoemd) als grondstof voor potgrond worden namelijk unieke natuurgebieden afgegraven. Bovendien komt bij het afgraven van die gebieden veel CO2 vrij, wat bijdraagt aan de klimaatcrisis. Het is duidelijk dat we daar dus zo snel mogelijk mee moeten stoppen.
De grootste veengebieden in Nederland zijn al afgegraven voor turf, om in de twee vorige eeuwen als brandstof te dienen. De veengebieden die er nog zijn, zijn beschermd. We halen het veen voor onze potgrond dus van andere plekken in de wereld, bijvoorbeeld uit natuurgebieden in de Baltische staten.
Veengebied in Estland
Ambities
In 2022 maakte de sector afspraken over hoe snel potgrond duurzamer moet worden. In 2030 moet potgrond voor de consumentenmarkt voor minimaal 85% uit hernieuwbare grondstoffen bestaan. Voor professionele teelt moet substraat (potgrond) in 2025 voor 35% uit hernieuwbare grondstoffen bestaan. In 2050 moeten substraten en potgronden klimaatneutraal zijn en voor minimaal 90% uit hernieuwbare grondstoffen bestaan.
Veenvrije potgrond voor consument
Voor consumenten zijn veenvrije opties al een aantal jaar goed verkrijgbaar. Maar potgrondmaker Bio Kultura, verbonden aan biologische vaste plantenkwekerij Van Houtum, heeft nog niet zo'n veenvrije mix. De potgrond van Bio Kultura bevat nu (zomer 2024) 30% veen.
"Je kan van alles in zo'n zak stoppen," zegt Mathijs Van Houtum van Bio Kultura, die zowel potgrond maakt voor consumenten als voor kwekers. "Maar wat ons betreft is er pas een echt alternatief als het potgrond is waar planten evenwichtig in kunnen groeien. Veenvrije potgrond waarin de plant niet of niet goed groeit is immers de minst duurzame optie," zegt Van Houtum. "Zulke potgrond kan beter überhaupt niet gemaakt worden."
Veenvrije potgrond waarin de plant niet of niet goed groeit is immers de minst duurzame optie.
Bio Kultura is van plan om begin 2025 een veenvrije potgrond op de markt te brengen voor het gebruik van tuinplanten.
Potgrond gebruik je voor je planten in pot
Twee grote uitdagingen voor veenvrij
Want eenvoudig is het niet, om veen te vervangen. Zeker niet voor kwekers, die een stabiele grond nodig hebben waarin planten zich voorspelbaar gedragen.
Voor een goed alternatief op grote schaal zijn er voor grootverbruikers twee uitdagingen die met elkaar verbonden zijn. Ten eerste een goed recept vinden voor een veenvrije mix waar planten minstens zo goed in groeien, en ten tweede de ingrediënten van die mix op grote schaal lokaal en schoon kunnen inkopen.
Uitdaging 1: door welke grondstof kan veen vervangen worden?
Experimenten naar alternatieven
Omdat er geen vervangende grondsoort die precies dezelfde kwaliteiten heeft als veen, lopen er een boel experimenten naar alternatieven. Schapenwol, kokosvezel, houtvezels, bladcompost, koeienstront, gehakte siergrassen... Er wordt van alles uitgeprobeerd om tot een alternatieve potgrondmix te komen.
"Er moeten vezels in, het moet fluffy zijn, de PH-waarde moet op peil blijven en de potgrond moet voorspelbaar zijn hoe het zich gedraagt," zegt Mathijs van Houtum van Bio Kultura. "Het is duidelijk dat we er met een mengsel van slechts vijf ingrediënten niet gaan komen. Het zal altijd complexer zijn dan dat."
Kokosvezels?
"De meest gebruikte vervanger is op dit moment kokosvezel," zegt Marten Lageschaar van biologische kwekerij Lageschaar Vaste Planten. Dat zijn de vezels van de buitenkant van kokosnoten.
Maar ik vraag mij af of dat beter is. Dat moet helemaal uit Azië komen, het is allemaal chemisch bewerkt. De troep blijft daar. Dan denk ik: dat kunnen we toch geen vooruitgang noemen?
Hij heeft er wel mee geëxperimenteerd, en kwam hiermee tot een geschikt mengsel zonder veen, maar toch is Lageschaar niet tevreden. "Ik denk dat het duurzamer moet kunnen." In 2025 gaat Lageschaar een nieuw onderzoek doen naar een mengsel met lokale, alternatieve ingrediënten in samenwerking met een onderzoeksbureau.
Biologische kwekerij Lageschaar
Geheim van de kweker
Kwekerij Verhoeven heeft inmiddels een veenvrij recept gevonden dat goed voor hen werkt. Wat daar precies in zit, blijft het geheim van de kweker. Lageschaar en Bio Kultura willen ook niet helemaal open zijn over de grondstoffen waarmee ze nieuwe experimenten draaien. Vanwege concurrenten die meekijken, vanwege de druk op grondstof en vanwege regelgeving die het lastig maakt om sommige alternatieven te gebruiken.
Kweker Casper Verhoeven met de veenvrije potgrond
Uitdaging 2: hoe kom je aan grote massa's alternatieve grondstoffen?
Tekort aan alternatieve grondstoffen
We gebruiken, alleen al in Nederland, ongelofelijk veel potgrond, en die was tot voor kort dus vaak tegen de 100% veen. Niet alleen via zakken bij mensen thuis, de bulk wordt gebruikt door alle kwekers die Nederland rijk is: vaste planten kwekers, maar ook de kwekers van kruidenplantjes in de supermarkt, de petunia's en violen, de opgepotte narcissen in het voorjaar.
Willen we met z'n allen dezelfde hoeveelheid potgrond blijven gebruiken, moet er dus heel veel vervangende grondstof komen.
Als iedereen op hetzelfde moment in een klap overstapt op veenvrij, dan is er gewoonweg niet voldoende grondstof om genoeg potgrond te maken.
Zegt kweker Marten Lageschaar, die vijf jaar geleden begonnen is met het experimenteren met alternatieve grondsoorten.
"Er is al een enorme druk op mogelijke alternatieve grondstoffen," zegt Mathijs van Houtum van potgrondmaker Bio Kultura.
"We hebben hier wel groene reststromen, maar de grote stromen worden of als biomassa verbrand om energie uit op te wekken, of ze worden geëxporteerd."
Hoe groter een bedrijf is, hoe lastiger het is om aan alternatieve grondstoffen te komen. "Schone bladcompost is voor ons bijvoorbeeld geen doen, daar kunnen wij niet zuiver genoeg aankomen. De wereld is zo vervuild, er is in Nederland zoveel plastic. Op heel veel plekken waar blad wordt opgeveegd, zit er plastic bij. En dat kunnen wij niet in onze potgrond toleren."
Binnenkort gaat Van Houtum met vijf collega's op grondstofexcursie in Duitsland. "Om grote slagen te slaan, zullen we samen op moeten trekken," zegt Van Houtum. Als Bio Kultura met anderen een goed ingrediënt vindt dat als basis kan dienen voor een potgrond-mix, dan kunnen ze gezamenlijk op zoek naar een producent.
We moeten er naartoe dat er lokaal bedrijven zijn die de alternatieve grondstoffen gaan produceren. En dat die grondstof geproduceerd wordt met lokale, schone organische reststromen.
Hoe kun je thuis veen vermijden?
Bio Kultura maakte een recept om thuis veenvrij te tuinieren. Want jij kan zelf thuis op kleine schaal ook stappen zetten.
